خانه از پایبست ویران است

به گزارش روی خط رسانه های خبرگزاری برنا، دوهفته نامه جامعه پویا در شماره 18 گزارشی از فرو نشست مسکن مهر در شهرهای شمالی کشور می دهد، در این گزارش آمده است:

شاید کمتر کسی گمان می‌کرد طرحی که محمدرضا رحیمی معاون‌اول دولت محمود احمدی‌نژاد، هنگام افتتاح پروژه‌های مسکن مهر خوزستان درباره آن گفته بود: «از زمان حضرت آدم تاکنون برای هیچ پروژه‌ای مانند این کار نشده و در محدوده‌های بسیار خوبی بنا شده است»، بعد از گذشت مدتی کوتاه در بسیاری از استان‌های ایران دچار چالش‌های جدی شود؛ از بسته‌شدن آسانسور در زاهدان در روز افتتاح واحدهای مسکن مهر که استاندار سیستان‌و‌بلوچستان و رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس‌ در آن حبس شدند و در نهایت پس از 30 دقیقه تلاش، به کمک دو دیلم از آسانسور خارج شدند تا فرونشست زمین در کلاله گلستان و اعلام غیرمسکونی‌بودن و تخلیه 72 واحد از این مجموعه که حکم تخلیه به ساکنان آن داده شد و بسیاری از ساکنانش را آواره و ناامید کرد، بخشی از این چالش‌ها بود.

اکنون مسکن مهر که قرار بود افراد بی‌خانمان را خانه‌دار کند، تبدیل شده به یک مشکل که مسئولان نمی‌دانند باید با آن چه کنند، نه می‌توانند خرابش کنند و نه دوباره آن را بسازند، فقط قادرند مسائل جزئی و غیرزیرساختی آن را به‌طور کوتاه‌مدت و مُسکن‌وار برطرف کنند که «خانه از پای‌بست ویران است».

مسکن مهر کلاله

محمود احمدی‌نژاد به‌همراه وزیر راه و شهرسازی وقت، وزیر بهداشت و درمان وقت، هیئت همراه و مسئولان استانی در روز یازدهم اردیبهشت 91 با شتاب‌زدگی تمام مسکن مهر شهرستان کلاله را در حالی افتتاح کرد که بیش از نیمی از واحدها هنوز آماده نبودند، آن بخشی هم که آماده بود و افتتاح شد، با هشدار و نگرانی‌های زمین‌شناسان و اهل فن همراه بود که به مذاق دست‌اندرکاران وقت خوش نیامد، همان‌ها که امروز گناه ازدست‌رفتن سرمایه‌های کشور و امید شهروندان را به گردن یکدیگر می‌اندازند و در نهایت هیچ پاسخ درخور و راهگشایی نمی‌دهند.

این پروژه به گفته فرماندار وقت کلاله، در زمینی به مساحت 5/5 هکتار، مشتمل بر 80 بلوک و هر بلوک شامل 6 واحد به‌صورت سه طبقه روی پیلوت ساخته شده و مساحت مفید هر واحد 75 متر مربع است که با مشاعات 112 متر مربع می‌شود. در شهرستان کلاله از میان دو سایت مسکن مهر که در هریک 204 واحد احداث شد، چند بلوک روی تپه و خاک‌های سست ساخته شده ‌است. بعضی ساکنان مسکن مهر کلاله همان هفته‌های اول ورود به خانه‌ها و قبل از اینکه درست جا‌به‌جا شوند، به رسانه‌ها گفتند صداهای عجیب‌و‌غریبی از ساختمان و در و دیوارها به گوششان می‌رسد. دیوارهای برخی بلوک‌ها و واحدها ترک برداشته و این موضوع آرامش خانوارها را بر هم زده است. خطر رانش و لغزش بلوک‌ها، نشست آسفالت خیابان، ترک دیواره‌ها، تحویل نیمه‌کاره و گازرسانی‌نشدن از جمله مشکلات برخی واحدهای مسکن مهر در کلاله بود.

مسئولان وقت گفتند سازه مسکن مهر از نظر فنی مشکلی ندارد و ترک دیواره‌ها به‌دلیل کلاف‌نبودن آن است و درباره نشست آسفالت مسیر مسکن مهر نیز عنوان کردند این نشست مربوط به لوله‌کشی و مسیر لوله آب است؛ در همین‌ روزها چند بلوک از این واحدها نشست کرد و غیرمسکونی اعلام شد، به‌گونه‌ای که مسئولان اداره راه و شهرسازی این شهرستان با هماهنگی مقامات قضائی در مرحله نخست، سکونت را برای 10 خانوار ممنوع اعلام کردند. هنوز مدتی از تخلیه این 10 واحد نگذشته بود که بار دیگر 30 واحد در خط قرمز سکونت قرار گرفت و صاحبان آنها نیز ناچار شدند واحدهای تحویلی خود را ترک کنند.

پس از آن رجبی، نماینده وقت مردم کلاله در مجلس شورای اسلامی، اعلام کرد: «زمین مسکن مهر در شهرستان کلاله برای این کار مناسب نبوده و باید طراحان و مهندسان مربوطه به مردمی که سرمایه‌هایشان را برای خانه‌دارشدن گذاشته‌اند، پاسخ‌گو باشند». این نماینده مجلس تأکید کرد: «کارشناسان‌ برای انتخاب زمین مورد نظر پروژه، دقت لازم را درباره آزمایش خاک به خرج نداده‌اند، این در حالی است که یک ‌فرد معمولی هم متوجه می‌شود این زمین، تحمل ساختمان چند طبقه را ندارد. از سوی دیگر سازه‌های ساختمانی هم کیفیت لازم را ندارد و همین مسئله موجب شده چهار بلوک مسکن مهر نشست کند و چرخش داشته باشد». رجبی با بیان اینکه مسکن مهر کلاله به یک ‌موضوع بحرانی تبدیل شده، گفت: «در جلسه‌ای که در فرمانداری شهرستان به‌همراه مدیریت بحران برگزار شد، قرار بر این شد که تصمیم فوری برای حل مشکل گرفته شود و این موضوع به معاون وزیر راه‌ و شهرسازی نیز اطلاع داده شود، زیرا مردم بسیار ناراحت هستند». این اتفاق‌ها در حالی افتاد که مسکن مهر کلاله عنوان «مجتمع نمونه» را از سوی رئیس‌جمهور وقت، محمود احمدی‌نژاد، در هنگام افتتاح به خود اختصاص داده و این شهرستان رتبه عالی را در مسکن مهر استان گلستان کسب کرده بود.

دیگر شهرهای گلستان نیز درگیرند!

کلاله تنها شهر گلستان نبود که مشکلات جدی در حوزه مسکن مهر را تجربه کرد؛ آسیب‌دیدگان دیگرِ شتاب‌زدگی و بی‌توجهی به اصول درست سازه و مهندسی خاک، شهرهای «مینودشت» و «مراوه‌تپه» بودند که هریک به‌نوعی دچار چالش شدند.

در پروژه مسکن مهر مینودشت و مراوه‌تپه مشکلاتی در حوزه گاز، مخابرات و معابر، بی‌کیفیت‌بودن مصالح ساختمانی و نقص فاضلاب پیش آمد و شهروندان را دچار چالش‌های جدی کرد، به‌گونه‌ای که نماینده وقت مردم مینودشت، کلاله، مراوه‌تپه و گالیکش درباره مشکلات مسکن مهر مراوه‌تپه، گفت: «جانمایی مسکن مهر این منطقه مشکلی ندارد؛ اما در بحث مصالح داخلی ساختمان، نقشه و فاضلاب نواقصی دیده می‌شود و مصالح داخلی از کیفیت مناسب برخوردار نیستند».

برخی شهرها مانند گنبدکاووس، علی‌آباد کتول و بندر گز نیز در بخش مسکن مهر دچار مشکلات متعددی شدند. به‌طوری‌که چندی‌پیش صادق‎علی مقدم، دبیر شورای هماهنگی مدیریت بحران استان گلستان، گفت: «بعضی از سایت‎های مسکن مهر مانند سایت گنبد، علی‌آباد کتول و حتی بندر گز از نظر سیل‎ آسیب‎پذیر هستند و از لحاظ ساختگاهی مانند مسکن مهر کلاله به‌علت بنا‌شدن روی خاک‎های مسئله‎دار و فقدان شناخت کافی مهندسان‎ طراح سازه از وضعیت ساختگاه و در نتیجه طراحی و اجرای ناصحیح پی، نشست پروژه را به‌دنبال داشته است».

مشکل تعجیل در بهره‌برداری

مشکلات پروژه‌های مسکن مهر برخی از شهرستان‌های گلستان، واکنش سازمان نظام مهندسی ساختمان این استان را هم در پی داشت؛ در همین زمینه عضو هیئت‎مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان گلستان گفت: تعجیل در بهره‎برداری از ساختمان، از اشکالات اساسی در مسکن ‎مهر محسوب می‎شود. حجت عامری مشکل اصلی پروژه مسکن‎ مهر کلاله را از جنس طراحی دانست و تأکید کرد در این پروژه باید خاک ‌رس برداشته، تعویض و بهسازی می‎شد یا شمع اجرا می‌کردند که متأسفانه این اقدام عملیاتی نشده است.

مسئولان وقت، گناه این تعجیل غیرفنی را نیز به گردن شهروندان متقاضی انداختند؛ فرماندار وقت کلاله در نشستی خبری که به اصرار رسانه‌ها و فشار معترضان تشکیل شده بود گفت: «به‌دلیل اینکه متقاضیان اجاره‌نشین بودند و اصرار داشتند زودتر به خانه‌های خودشان نقل مکان کنند، این واحدها به‌صورت نیمه‌کاره تحویل داده شد». او هیچ اشاره‌ای به مشکلات اساسی و زیربنایی این طرح نکرد.

راه و شهرسازی و مشاوران  آن مقصر هستند

گرایلو، معاون اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی گلستان، در همان نشست گفت: «اگر مسکن مهر روی تپه ساخته شده یا اینکه خاک آن آزمایش نشده، مربوط به مشاور طرح و مشاور ژئوفیزیک است که از طرف راه و شهرسازی تعیین شده‌اند. با اینکه درباره رانشی‌بودن زمین تذکراتی داده شده‌، متأسفانه هیچ ترتیب اثری در این مورد داده نشده و در این زمینه نامه‌ای از سوی کارشناس عمران این اداره کل  در 10 بند تنظیم و اعلام شد قرار است مشاور درباره آن توضیح دهد».

گرایلو گفت: «در یکی از بندهای این نامه عنوان شده که خطر رانش و لغزش بلوک 71 مسکن مهر وجود دارد و اگر مشاوران و کارشناسان راه و شهرسازی این موضوع را حین بررسی متوجه می‌شدند، مطمئنا ما هم دیون آنها را که بابت هر بلوک 40 میلیون تومان بود، پرداخت نمی‌کردیم، زیرا اولین پیمانکار خلف وعده کرد و به تعهداتش عمل نکرد، پیمانکار هر تعاونی به‌صورت گروهی انتخاب شد؛ افزایش قیمت نیز محصول افزایش زمان ساخت و نوسانات قیمت‌هاست». او همچنین گفت: «اگر آبفا لوله‌کشی فاضلاب را به‌درستی انجام می‌داد، سبب نشست آسفالت مسیر مسکن مهر نمی‌شد یا اگر مشاوران ژئوفیزیک در مطالعات خود به موضوع خاک و رانشی‌بودن آن پی می‌بردند، قطعا طبقه چهارم مسکن مهر در کلاله احداث نمی‌شد».

بی‌تدبیری پیمانکار و مهندس ناظر

بعد از اتفاق‌ها و نظرات متفاوت و گاه متناقضی که از سوی مسئولان وقت اعلام شد، مدیر کل پیشین اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان گلستان، چندی قبل در گفت‌وگویی با رسانه‌ها اعلام کرد مسکن مهر کلاله، به‌علت بی‌تدبیری پیمانکار و مهندس ناظر در حال ریزش است و ممکن است خسارات سنگینی به ساکنان آن وارد شود. حسین‌علی خواجه‌مظفری این سؤال را مطرح کرد که آزمایش خاک و ژئوتکنیک مسکن مهر کلاله به چه صورت انجام شده که مجوز ساخت روی این زمین داده شد؟

او گفت «اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی هیچ مسئولیتی در این زمینه ندارد، زیرا مسئولیت این اداره کل در پروژه‌های مسکن مهر دولت گذشته، ساماندهی شرکت‌های تعاونی، انتخاب اعضای هیئت‌مدیره و اعضای این تعاونی‌هاست. قبل از ادغام دو وزارتخانه راه و ترابری و مسکن و شهرسازی، وزارت مسکن و شهرسازی اعلام کرد تمامی مراحل ساخت و تحویل واحدهای مسکن مهر بر عهده وزارت مسکن و شهرسازی و در استان‌ها بر عهده ادارات کل آنهاست».

همچنین یکی از کارشناسان امور آب، عبور «سفره آب زیرزمینی چشمه نیل» از سطوح زیرین زمین مسکن مهر را عامل بروز چنین مشکلاتی دانست و گفت: به احتمال قوی این موضوع نیز در بروز این مشکل بی‌اثر نیست.

این تناقض‌‌گویی‌ها و نبود شفاف‌سازی، تأثیر بسیار بدی بر شهروندان گذاشت.

ریزش چاه حادثه بعدی!

ریزش چاه فاضلاب یکی از بلوک‌ها در شهریور 93، حادثه دیگری بود که در مسکن مهر کلاله رخ داد که پس از بررسی، علت آن استفاده‌نکردن از زانو در ورودی چاه و نفوذ آب به خاک اطراف چاه اعلام شد، به‌گونه‌ای که عملا این لوله، آب را به چاه هدایت نمی‌کرد، بلکه این آب به خاک‌های اطراف چاه نفوذ می‌کرد و چون خاک زیربنای این ساختمان‌ها خاک رس بود، موجب ریزش چاه شد. به این ترتیب باز بهانه‌ای پیدا شد تا پروژه مسکن مهر کلاله و رازهای پشت پرده آن در رسانه‌ها مطرح و بررسی شود.

افشاگری پیمانکار سابق

عبدالوحید بیانی، پیمانکار سابق مسکن مهر کلاله، در گفت‌وگو با ایسنا حقایقی تلخ از انواع تخلف‌ها در این طرح را عنوان کرد. او گفت: «بهترین زمین با امکانات آب و برق در شهرستان کلاله، هر هکتار صد میلیون تومان است، در‌حالی‌که مسئولان وقت در سال 86، زمین کشاورزی را در بالای یک تپه به مبلغ هر هکتار صد میلیون تومان خریداری کردند و بر هر هکتار 130 میلیون تومان مصوبه دولتی گرفتند، در‌صورتی‌که قیمت واقعی این زمین 30 میلیون تومان بیشتر نبود و برای ساخت‌و‌ساز هم مناسب نبود».

بیانی در ادامه گفت: «زمین خریداری‌شده با متراژ 5.5 هکتار با اختصاص اعتبار 600 میلیون تومان، مصوبه شورای مسکن بود که بعد از آماده‌سازی حدود 700 متر آن به‌دلیل قرار‌گرفتن در شیب از بین رفته است. این پروژه 480 واحدی برای 480 عضو بوده و از هر عضو دو میلیون تومان دریافت و در مجموع 960 میلیون تومان به حساب تعاونی مسکن مهر کلاله واریز شد. پس از آن بالای دو هزار عضو جدید ثبت‌نام و از هر نفر دو میلیون تومان دریافت شد که این کار تخلف محسوب می‌شود. نظارت بر آماده‌سازی، قبل از تحویل زمین به اعضا و ساخت‌و‌ساز باید از سوی ریاست اداره تعاونی و مسئولان تعاونی‌های مسکن مهر انجام می‌شد. با وجود واریزشدن هزینه آماده‌سازی از سوی اعضا، متأسفانه زمین، هنگام ساخت‌و‌ساز آماده‌سازی نشد و کاملا زمین کشاورزی بود».

بیانی افزود: «طبق اساسنامه تعاونی‌های مسکن مهر، با توجه به واریز وام مسکن مهر و سهم آورده اعضا به حساب تعاونی‌های مسکن مهر، مدیریت هزینه‌‌های ساخت‌و‌ساز به هیئت‌مدیره و مدیرعامل تعاونی مسکن مهر به‌عنوان امین اعضای تعاونی‌های مسکن مهر سپرده شد که پس از تحویل زمین از سوی راه و شهرسازی و تفکیک زمین به دو سایت با 480 عضو، هر شش عضو در یک قطعه زمین 150 متری در بلوک شش واحدی نام‌نویسی کردند و مقرر شد برای ساخت‌وساز هر بلوک به‌صورت مجزا و مستقل با پیمانکار به‌صورت دوجانبه قرارداد نوشته شود».

او تصریح کرد: «هیچ مرجعی از جمله راه و شهرسازی، اداره تعاون و مدیرعامل تعاونی مسکن مهر حق دخالت در قرارداد بین اعضا و پیمانکار را نداشته و فقط مسئولیت امانی پرداخت پول به پیمانکار با توجه به پیشرفت فیزیکی ساخت پس از تأیید مهندسان ناظر هر بلوک، طبق قرارداد با مدیرعامل تعاونی مسکن‌سازان بوده است. با توجه به اینکه زمین خریداری‌شده مسکن مهر خاکی سست دارد و مناسب ساخت‌و‌‌ساز نیست، بیش از 10 بلوک در حال نشست است. مسئولیت تخلفات انجام‌شده در مسکن مهر کلاله در زمینه معرفی‌نشدن زمین مناسب برای خرید به عهده ریاست اداره تعاون است». او در انتها از اینکه با وجود تخلفات آشکار، مغفول‌ماندن رسیدگی به تخلفات کسانی که در خرید و آماده‌سازی‌نکردن زمین مسکن مهر کلاله نقش مؤثری داشتند، اظهار شگفتی کرد و این نکته را تأمل‌برانگیز دانست.

...و اما بعد!

با گذشت نزدیک به چهار سال از افتتاح طرح مسکن مهر کلاله و دیگر شهرهای استان گلستان، هنوز مشکلات برخی از بلوک‌ها و ساکنان آنها برطرف نشده است. اگرچه مسئولان و نمایندگان مردم برای حل مشکل ساکنان مسکن مهر اقداماتی مانند دستور تخلیه و تهیه خانه اجاره‌ای تا سقف 80 میلیون ریال به‌عنوان ودیعه مسکن را با همراهی سازمان همیاری شهرداری‌های گلستان و فرمانداری کلاله انجام داده‌‌اند؛ اما این راهکار فقط از سوی برخی از ساکنان کلاله پذیرفته شد و بسیاری به‌دلیل نبود شفاف‌سازی و ازبین‌رفتن اعتماد به مسئولان، از قبول آن سر باز زدند. ساکنان این واحدها و دیگر بلوک‌هایی که امروز و همه روزها با ترس‌ولرز شب‌هایشان را به صبح می‌رسانند، از مسئولان درخواست می‌کنند ضمن بررسی دقیق معضل آنها، مقصران تعلل پیش‌آمده را شناسایی و محاکمه کنند تا اعتماد ازدست‌رفته مردم که مهم‌ترین «سرمایه اجتماعی» به حساب می‌آید، اندکی ترمیم شود؛ قولی که چندی پیش از سوی مدیر کل مدیریت بحران استانداری گلستان مبنی بر برخورد شدید، قاطعانه و قانونی با متخلفان در پروژه‎هایی که با جان و مال مردم سروکار دارند داده شد.